Binlerce belgeyi tarayarak İstanbul’daki tarihi yapıları inceleyen İSTED, yok edilen 400 caminin izine ulaştı. Camilerden bazılarının yeri Fransız, Rus ve İngiliz ajanların 1900’lü yılların başında çektiği İstanbul fotoğraflarından bulundu
İstanbul’un fethiyle birlikte şehirde inşa edilen cami, medrese ve çeşmelerin büyük çoğunluğu bugün kayıp. Ecdat mirasını korumak için yola çıkan İstanbul Çevre, Kültür ve Tarihi Eserleri Koruma Derneği (İSTED) 2006 yılından bu yana dijital ortama aktarılan 10 bini aşkın belgeyi tek tek inceledi. Bu çalışmalar sonunda 310’u Fatih ilçesinde olmak üzere İstanbul genelinde toplam 400 cami ve medresenin yok olduğu tespit edildi. Bu cami ve medreselerden 130’u tescil edildi. Bazı camilerin projeleri çizilirken 90’a yakın cami ise imar planlarına yeniden işlendi. Derneğin girişimleriyle şu ana kadar 22 cami ve medrese yeniden ihya edildi.
10 BİN DİJİTAL KAYIT İNCELENDİ
İSTED Başkanı Dr. Erhan Sarışın, hem derneğin ilginç kuruluş hikayesini, hem de tarihi camileri ihya etmek için yaptıkları titiz çalışmayı anlattı. “Dernek olarak yok edilen tarihi mirasımızı ortaya çıkarmaya çalışıyoruz. İlk olarak camilerden başladık, çünkü bu camilerin Allah’ın evi ve her biri aslında Kabe’nin şubesi” diyen Şarışın, 10 bini aşkın dijital kayıttan camileri tek tek tespit ederek belediyelere başvurduklarını söyledi.
BİR CAMİYLE YOLA ÇIKTILAR
Sarışın satır başları ile şunları kaydetti: “Görev yaptığım kurumun yayında bir çöplük vardı, burayı temizlettim, çim yaptırmaya kalktım. Resmi kurumlar izin vermedi. Ama biz çalışmaya devam ettik. 1.5 metre kazıldıktan sonra caminin temelleri gün yüzüne çıktı. Caminin kalıntıları kazdıkça ortaya çıktı, sonra biz bu camiyi inşa ettik. İlk camiyi böyle bitirdik. Daha sonra da derneği kurduk.
YIK CAMİYİ DİK HEYKELİ
Pek çok cami, Osmanlı’nın son dönemi ile CHP döneminde yıkılmış. Yıkılan camilerin yerine adeta psikolojik savaş niteliğinde bir uygulama yaparak heykel dikmişler, gazino açmışlar. Şu an elimizde 10 terabayta varan bilgi var. Haritaları, bilgileri bu şekilde dosyalıyoruz. Mesela bir camiyle ilgili 100 civarında bilgi birikince Anıtlar Kurulu’na gidip başvuruyoruz. Camiyi tescil ettiriyoruz, sonra belediyeye imar planına işletiyoruz. En son projeyi çizdirerek bir hayırseverin desteğiyle camiyi ayağa kaldırıyoruz.
AJANLAR KAYNAK OLDU
İstanbul’a ait eski fotoğraflar bu süreçte oldukça önemli kaynak oldu. Fransızlar, Ruslar, İngilizler o dönem ajanlık faaliyeti kapsamında İstanbul’un pek çok önemli noktasını fotoğraflamış. Burada yapılan aslında bir hainlik, ama biz o fotoğrafları elde edince, parseli dahi silinen camilerin görüntülerini tespit ettik. Hiç beklemediğimiz detayları yakaladık. Mesela bizim bir arkadaş, çocuğunun okuduğu okulda eskiden bir cami olduğunu duymuş, bizimle iletişime geçti. Eski haritalarda minare kalıntısı olarak geçen bir ibare olduğunu söyledim, bu konu böyle kaldı. 8 ayı aşkın süre arşiv tarayıp bu camiyle ilgili bilgi aradık.
BİR FOTOĞRAF BİR CAMİ
En son ajanlık faaliyeti için Galata Kulesi’nden çekilen bir fotoğrafta caminin çok net görüntüsünü elde ettik. Daha sonra aynı caminin Beyazıt’tan çekilen fotoğraflarını elde ettik. Değişik yıllara ait fotoğrafları bulunca silüeti yakaladık. Mesela Garipçe Kalesi’nin içinde bir başka cami yer alıyor, bu cami de Fransızların ajanlık faaliyeti için çektiği fotoğraflarla tespit edildi. Biz bunu Anıtlar Kurulu’na tescil ettirmeye çalıştığımızda kabul etmediler. Fotoğrafların Fransa’nın arşivinde yer alıp almadığını yani orijinal mi değil mi bunun sorgulanmasını istediler. Görüşmeler yaptık, Galatasaray Üniversitesi’nden Fransızca bilen bir arkadaşla görüştük. Yapılan çalışmalarla Fransız arşivinde bu fotoğrafların yer aldığına dair rapor aldık. Anıtlar Kurulu bu rapordan sonra camiyi tescil etti.”
Camilere tapu oyunu
Erhan Sarışın, bazı camilerin tapuda silindiğini anlattı: “Bazı camilere ait her türlü bilgi, belge ve fotoğrafları temin ediyoruz, bir bakıyoruz ki tapuda tescil dışı alan haline getirip kadastral boşluk olarak bırakmışlar. Yani hiçbir maliki yok, parselin sahibi Hazine değil, belediye değil, kimseye ait değil. Hem camiyi yıkmışlar hem de parselleri yok etmişler. Biz camilerin olduğunu ispat etmeye işte bu parsellerden başlıyoruz. Şu ana kadar 10’dan fazla camide bu sorunla karşılaştık. Tophane’de Dayezade Yusuf Efendi Camisi ve hamamı var. Harabeleri duruyor ancak parselleri yok kadastral boşluk var.. Üsküdar’daki Adliye Cami’de kadastral boşluk olan camilerden biri.”
İşte Müftülük kaynaklarına göre İstanbul’da kaydı olan, kendi olmayan tarihi camiler:
Abacı Mescidi
Abayi Mescidi
Abid Çelebi Mescidi
Ahaveyn Mescidi
Ahizade Mescidi
Altı poğaça camii
Arabacı Beyezid Mescidi
Arpa Emini Mescidi
Attar Ahmed Ağa mescidi
Aya kapı Mescidi
Aynalı Çeşme Mescidi
Ayvansaray Mescidi
A’zebler Camii
Baba Hasan Mescidi
Baki Efendi Mescidi
Bakkal ahmed Ağa mescidi
Bakkal Zade mescidi
Baklalı Mescidi
Bıyıklı Hüsrev Mescidi
Bitlice Mescidi
Bostan camii
Bostanzâde Mescidi
Bucakbağı Mescidi
Camcılar Mescidi
Ceylani tekkesi Mescidi
Cibali kapısı Mescidi
Çakırağa Mescidi
Çavuş Mescidi
Çavuş Mescidi 2
Çıkırıkçı Mescidi
Çınar Mescidi
Çınarlı Çeşme Mescidi
Çırakçı mescidi
Çırçır Mescidi
Dalyasanlılar Mescidi
Dâruşşifa mescidi
Dâvutpaşa İskelesi Mescidi
Defderdâr Mescidi
Değirmen Mescidi
Demirciler mescidi
Deniz Abdal Camii
Ebe kadın Camii
Eğri Kapı Mescidi
Emîni Cû Mescidi
Emir Buhârî Tekkesi Mescidi
Et Meydanı Mescidi
Etyemez Tekkesi Mescidi
Fıdıkzade Tekkesi Mescidi
Firuz ağa Mescidi
Gülşeni Tekkesi mescidi
Hacı İlyas camii
Hacı İlyas Mescidi
Hacı Muhyiddin Mescidi
Hacı Timur Camii
Halil paşa Camii
Hamit Efendi Medresesi Mescidi
Haraççı Muhiddin Mescidi
Hasan Halife Camii
Hasırcı Mescidi
Hâtuniye camii
Haydar efendi Camii
Haydarhane Mescidi
Haydar Paşa Mescidi
Himmtzade Zaviyesi Mescidi
Hindîler Tekkesi mescidi
Hoca Hayreddin Mescidi
Hoca Hayreddin Mescidi 2
Hoca Üveys Camii
Hubyar Mescidi
İlyas Efendi Mescidi
İvaz Kasap Mescidi
İyine Bey Mescidi
Kadı Sadi Mescidi
Karabağlı Mescidi
Karabaş Mescidi
Karagöz Mescidi
Kara Mehmed Paşa camii
Karanlık Mescidi
Kasapbaşı Mescidi
Kazasker Camii
Kemha Mescidi
Kepekçi Mescidi
Keskindede Mescidi
Kız Ahmed Efendi Tekkesi Mescidi
Kirmasti Mescidi
Kovacı Mescidi
Kürkçübaşı Mescidi
Lalezar Mescidi
Leylek Yavası Mescidi
Macuncu Camii
Manastır Mescidi
Merdivenli Mescidi
Mihrinaz Hatun Mescidi
Mirahor Mescidi
Molla Gürani Camii
Muameleci Mescidi
Murat Molla Tekkesi mescidi
Muslihîddin Mescidi
Mustafa Bey mescidi
Mustafa efendi mescidi
Münadi Mescidi
Müneccim Sadi mescidi
Nazmi Tekkesi Mescidi
Nevbahar Mescidi
Nişancı Mehmed Bey Mescidi
Nuri Dede Mescidi
Odalar Mescidi
Odunyarıcızade Mescidi
Oğlanlar Tekkesi mescidi
Oruç Gazi Mescidi
Oymakapı Mescidi
Öksüzce Mescidi
Öksüzce Hatip Mescidi
Ördek kasap Mescidi
Payzen Yusuf Paşa Mescidi
Pazar Tekkesi Mescidi
Perkapı Mescidi
Peyk Dede Mescidi
Resmi Mescidi
Rüstem Çelebi Mescidi
Samatya mescidi
Saraçhâne Mescidi
Saraçhânebaşı Mescidi
Sarıgüzel Mescidi
Sarı Musa Mescidi
Sarı Nasuh Mescidi
Sekbanbaşı Mescidi
Sekbanbaşı Hüseyin Ağa Mescidi
Sekbanbaşı Zeyrek Mescidi
Seydi Bey Mescidi
Simkeş Mescidi
Simkeş Mescidi 2
Sinan Ağa Mescidi
Sinan Çelebi Mescidi
Sinan Paşa mescidi
Sinan Paşa mescidi 2
Sirkeci Tekkesi Mescidi
Sivasi Tekkesi Mescidi
Soğukkuyu Mescidi
Sultan Camii
SultanMescidi
Şâh’u -Hûban Odaları Mescidi
Şehremini Camii
Şeyh Murad Mescidi
Şeyh’ül harem Mescidi
Şirimert Bey Çavuş Mescidi
Şüheda Mescidi
Tarsus Mescidi
Toklu Dede Mescidi
Tüfekhâne Mescidi
Tülbentçi Mescidi
Uzunca ova mescidi
Uzun Yusuf mescidi
Ümmi Sinan Tekkesi Mescidi
Valide Medresesi Mescidi
Van’i Dergahı mescidi
Yakupzâde Mescidi
Yamaklar Mescidi
Yavuz Mehmed Ağa Mescidi
Yayla Camii
Yedikule Camii
Yeni bahçe Camii
Yeni Dersiye Mescidi
Yenikapı Camii
Yolgeçen Mescidi
Yorgani İbrahim Ağa Mescidi
Zeytinciler Mescidi
