İran anayasasına göre resmi mezhep Caferi Şia’dır ve Şia olmayan Cumhurbaşkanı seçilemez.
37 seneden beridir Şii din adamları tarafından yönetilen İran’da Cumhurbaşkanlığı, Meclis ve Şehir Meclisi başta olmak üzere çeşitli müessese ve kuruluşlar için seçimler / intihap gerçekleştirilir. Ancak bu seçimler / intihap ne kadar demokratiktir? Ve halk seçme ve seçilme hakkına gerçek anlamda sahip midir?
İrandaki seçimler ;
İran halkı seçilme hakkına özgür bir şekilde sahip değildir. Örneğin Cumhurbaşkanlığı seçimine aday olacak kişiler mutlaka Caferi Şii mezhebinden olmalıdırlar ve bu şart İran’ın anayasasında vardır.
Cumhurbaşkanlığı seçimi gibi parlamento, şehir meclisleri ve diğer seçimlerde aday olmak için “Dini Lidere mutlak bağlılık” esas şartlardan biridir.
Cumhurbaşkanlığı seçimi için adaylarda aranan şartlar:
– Ülkenin siyasi ve MEZHEBİ adamlarından olmalı
– İranlı ve İran asıllı olmalı
– Yönetme ve tedbir gücüne sahip olmalı
– Takva sahibi olmalı ve verilen emaneti koruması konusunda iyi geçmişe sahip olmalı
– İran İslam Cumhuriyetinin temellerine iman etmeli ve inanmalı
– İran’ın resmi mezhebi olan 12 İMAMLIK ŞİA (Caferi Şia) inancına mensup olmalıdır!
Görüldüğü üzere mezhepçilik özellikle devlet’in kademelerinde her zaman aranan bir vasıftır.
Milletvekilliği için adaylıklarını koyabilecek kişilerde aranan şartlar:
– İslam ve KUTSAL İran İslam Cumhuriyeti’ne gerçek şekilde bağlı olmalı ve buna inanmalı
– İran vatandaşı olmalı
– Anayasaya ve MODERN VİLAYET-İ FAKİH (Dini Lider) aslına mutlak bağlılık
– Yüksek lisans ya da dengi diploma sahibi olmalı
– Sabıka kaydı olmamalı
– Sağlık problemi olmamalı (Görme, duyma, konuşma engelli olmamalı)
– En az 30 en fazla 75 yaş aralığında olmalı
(Mecliste özel kontenjan ayrılan Ermeni, Yahudi, Zerdüşti, Aşuri ve Katolikler için İslam’a bağlılık şartı aranmaz ancak hali hazırdaki Şii dini lidere mutlak bağlılık şartı onlarda da aranır!)
Görüldüğü gibi hem cumhurbaşkanı hem parlamento İran’ın dini liderine mutlak bağlı olmalıdır. Cumhurbaşkanlığı seçiminde, sayıları resmi kaynaklara göre % 7-10, gayri resmi kaynaklara göre %15-25 arasında değişen İranlı Sünniler İran’ın anayasasına göre cumhurbaşkanı olamazlar ve bu haktan mahrumdurlar.
Ayrıca münferit olarak başvurulan meclis seçimlerinde de Sünnilerin inancında yeri olmayan DİNİ LİDERE MUTLAK BAĞLILIK şartı getirilmektedir.
Bu şart İran’da genellikle “İtikat ve İltizam-i ameli bi vilayet-i Mutlake-i Fakih” olarak geçer.
Dolayısı ile Sünni meclis adaylarının arasında onların problemleri dile getirecek kişiler dini lidere bağlı olmadığı gerekçesiyle en başta elenirler.
Ayrıca seçimlerde getirilen “Dini Lidere Mutlak Bağlılık” şartı , dini lider Hameneyi’yi çeşitli sebeplerden dolayı tasvip etmeyen yada bu sisteme inanmayan milyonlarca İranlı Şii’nin de seçilme hakkını engellemektedir.
İran’da, adayların Dini Lidere mutlak bağlılık şartını araştıran kurum “Anayasa Koruyucular Konseyi’dir”. Bu konsey 12 üyelik bir konseydir ve Şii din adamı olan 6 üyesi Dini Lider (Hameneyi) tarafından atanır. Diğer 6 üye ise Dini Liderin bizzat atadığı İran Yargı Başkanı tarafından Dini Lidere mutlak bağlılığı olan İranlı milletvekillere önerilir ve onlar tarafından da atanır!
Böylece İran halkı, istediği adaya doğrudan oy veremez. İran’ın dini lideri tarafından atananların seçtiği kişiler arasından birine oy vermek zorundadırlar!
İran’da seçim süreci böyledir.
Kaynaklar:
İran Anayasası:
http://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution
İran meclis seçim yasası:
http://bit.ly/1UkAhvs
İran Cumhurbaşkanlık seçimi adaylarında aranan şartlar:
https://www.tabnak.ir/fa/news/46370
